Τα σκίτσα πηγαίνουν στον πόλεμο

Η κήρυξη του πολέμου, στις 28 Οκτωβρίου του ’40, δεν έντυσε μόνο χιλιάδες ενθουσιώδεις επίστρατους στο χακί. Το ίδιο συνέβη με τους γελοιογράφους του ημερήσιου τύπου, που συστρατεύθηκαν και αυτοί για τις ανάγκες του αγώνα. Αντί για όπλα και μπαλάσκες ήταν εξοπλισμένοι με το πενάκι και την πλούσια σατιρική τους έμπνευση, ως μέσο χιουμοριστικής προπαγάνδας. Ο Φωκίων Δημητρίαδης, ο Νίκος Καστανάκης, ο Ευθύμιος Παπαδημητρίου, ο Κωνσταντίνος Μπέζος, ο Σταμάτης Γάλλιας, ο Παύλος Παυλίδης, ο Γεώργιος Γκέιβελης και οι υπόλοιποι σκιτσογράφοι της εποχής εξαπέλυαν από τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων τις δικές τους εύστοχες βολές ενάντια στον εχθρό. Ο ρόλος τους ήταν να ταπεινώνουν τις δυνάμεις του Άξονα και ταυτόχρονα να τονώνουν το ηθικό του πληθυσμού, αξιοποιώντας συγκεκριμένα πολεμικά γεγονότα και, βέβαια, τα νικηφόρα αποτελέσματα του ελληνικού στρατού.

«Στην Ελλάδα, δύο πράγματα δεν έλειπαν από τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων, το χειμώνα του 1940-41: Οι εξελίξεις στο μέτωπο και η γελοιογραφία της ημέρας», επισημαίνει η Νατάσα Καστρίτη, Ιστορικός Τέχνης, Υπεύθυνη Επιμελήτρια Συλλογών του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου. «Ακολουθώντας την ευρύτερη καλλιτεχνική στράτευση στο πλευρό των μαχομένων και προσβλέποντας στην ηθική στήριξη του άμαχου πληθυσμού, στράφηκαν αμείλικτα ενάντια στον εισβολέα με καίρια αν και, φαινομενικά, ανάλαφρα χτυπήματα. Και αν κανείς αναρωτιέται πώς μπορεί να τα καταφέρει όλα αυτά ένα σατιρικό σκιτσάκι, ας βάλει τον εαυτό του στη θέση όλων εκείνων που μαζί με τα νέα του μετώπου έβλεπαν στα πρωτοσέλιδα τον πολύ κύριο Duce, φέρελπιν ηγέτη της φασιστικής αυτοκρατορίας, να το βάζει στα πόδια στη θέα ενός τσαρουχιού».

Η περίοδος της τριπλής Κατοχής της Ελλάδας (από τους Γερμανούς, τους Ιταλούς και τους Βουλγάρους) μεταξύ των ετών 1941-1944 αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα κεφάλαια της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Τα χρόνια αυτά υπήρξαν ο καταλύτης μιας σειράς γεγονότων που στιγμάτισαν ανεξίτηλα όχι μόνο την εξέλιξη του ελληνικού κράτους και των μηχανισμών του, αλλά και τη συλλογική μνήμη ενός ολόκληρου λαού.

Οι τραυματικές εμπειρίες εκείνης της περιόδου (ανυπολόγιστες υλικές καταστροφές, λιμός, θηριωδίες κατά αμάχων, ακραία πολιτική πόλωση) δημιούργησαν ένα κράμα εκρηκτικό, που πυροδότησε τις μετέπειτα εξελίξεις της δεκαετίας του '40: επική αντίσταση μιας μεγάλης μερίδας του ελληνικού λαού, φαινόμενα ένοπλης συνεργασίας με τον κατακτητή, εμφύλια σύρραξη, στρατιωτική ήττα της αριστεράς και μια μακροχρόνια μετεμφυλιακή πολιτική ανωμαλία που οδήγησε στη στρατιωτική δικτατορία του 1967 -με τα γνωστά επακόλουθα.

Οι μνήμες της ναζιστικής-φασιστικής Κατοχής παραμένουν τόσο ζωντανές στο λαϊκό ασυνείδητο, ώστε ακόμα και σήμερα, τρεις γενιές μετά, συνηθίζεται να χρησιμοποιούνται εκατέρωθεν όροι ιδεολογικά φορτισμένοι (π.χ. "δωσίλογοι", "Τσολάκογλου", "ταγματαλήτες", "συμμορίτες") για να περιγράψουν σύγχρονες καταστάσεις της ελληνικής πολιτικής πραγματικότητας, άλλοτε ρεαλιστικά και άλλοτε καταχρηστικά.

Μυριάδες βιβλία και απομνημονεύματα έχουν γραφτεί για τα έτη 1941-1944 από τους πρωταγωνιστές της εποχής. Σημαντικότατη για τη διάσωση της ιστορικής μνήμης είναι και η προσφορά δεκάδων ανεξάντλητων ιστορικών μελετών, λογοτεχνικών, ποιητικών και κινηματογραφικών έργων, καθώς και λαϊκών αναγνωσμάτων, όπως ο "Μικρός Ήρως" των Στέλιου Ανεμοδούρα και Βύρωνα Απτόσογλου.

Ωστόσο κανένα ιστορικό χρονικό, κανένα κινηματογραφικό ντοκουμέντο, κανένα πεζογράφημα, δεν είναι ικανό να αποδώσει τόσο απλά και ρεαλιστικά την αγριότητα του πολέμου και το αγωνιστικό φρόνημα του ελληνικού λαού, όσο τα σκίτσα.

Αυτά αποτυπώνουν με τον καλύτερο τρόπο το κλίμα και τον ενθουσιασμό της εποχής καθώς, εκτός από καλλιτεχνικά ντοκουμέντα, αποτελούν μια γνήσια, πρωτογενή ιστορική πηγή.

Η παρατήρησή τους μας επιτρέπει να "διαβάσουμε" ξανά το Έπος του 1940 μέσα από την πένα των τότε σκιτσογράφων...

Μέρος του κειμένου προέρχεται από:

http://www.protagon.gr/

http://war-of-cartoons.blogspot.gr/

http://mikrosserifis.blogspot.gr