ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΡΑΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ & ΚΟΜΙΚΣ
Συγγραφέας: Κυριάκος Κάσσης
Εκδόσεις: Ιχώρ και Α.Λ.Λ.Ε.Α.Σ., 1998
Ένα μοναδικό λεύκωμα, στο οποίο περιέχονται πληροφορίες και στοιχεία για τα ελληνικά κόμικς. Το υλικό συμπληρώνεται με φωτογραφικό υλικό των εξώφυλλων των περιοδικών που άφησαν εποχή στα ελληνικά δεδομένα
Ο Κυριάκος Κάσσης, ως συγγραφέας (μεταξύ πολλών άλλων/ζωγράφος, λαϊκογράφος, ερευνητής, ποιητής κλπ) είναι μαζί με τον αείμνηστη Δημήτρη Χανό, οι πρωτοπόροι-πρωτεργάτες της καταγραφής αυτού που ονομάζουμε (μα δεν εννοούμε!) παραλογοτεχνία εν Ελλάδι. Το έργο του αυτό αποτέλεσε και αποτελεί μία ουσιαστική καταγραφή των λαϊκών φυλλαδίων και κόμικς που κυκλοφόρησαν στη χώρα μας, από τα τέλη του 19ου(!!!) αιώνα, εώς και την εποχή που ολοκληρώθηκε το εξαιρετικό του βιβλίο. Στις 210 (ιλουστρασιόν παρακαλώ!) σελίδες του ο αναγνώστης-ερευνητής μπορεί να διαβάσει άρθρα-κείμενα του συγγραφέα που ρίχνουν άπλετο φως στις ρίζες και στη δημιουργία της παραλογοτεχνίας καθώς και στη μετάλλαξη αυτής σε κόμικς.
Υπάρχουν εδώ, επίσης, πολλές και σημαντικές πληροφορίες για συγγραφείς –γνωστούς και λιγότερο γνωστούς!– της παραλογοτεχνίας ανά τον κόσμο. Πλούσιες είναι και οι αναφορές του ερευνητή-συγγραφέα σε κλασικά λογοτεχνικά έργα προηγούμενων αιώνων, τα οποία έθεσαν τις πρώτες βάσεις γι' αυτό που σήμερα ονομάζεται λαϊκή μυθιστορία.
Ο Κάσσης, στο πρώτο μέρος του έργου του κατηγοριοποιεί τα κάθε λογής αναγνώσματα, ανάλογα με την εποχή τους και περιγράφει αναλυτικά την εξέλιξή τους στο πέρασμα του χρόνου. Ακολουθεί, στο δεύτερο μισό η ολοκληρωμένη καταγραφή ανά τίτλο των εκδιδόμενων στην Ελλάδα περιοδικών κόμικς και αυτοτελών φυλλαδίων παραλογοτεχνίας σε συνέχειες. Έτσι, εδώ συνυπάρχουν (για πρώτη φορά ουσιαστικά) ιστορικά στοιχεία για περιοδικά όπως η θρυλική "Μάσκα" και το περιοδικό "Μίκυ Μάους". Στον κάθε τίτλο ο συγγραφέας προσθέτει ενδεικτικά και ένα βαθμό (από το 1 εώς το 10) σπανιότητας, βαθμό που με το πέρασμα των χρόνων τείνει να έχει αυξητική, φυσικά πορεία!
Όλο το βιβλίο διανθίζεται με πανέμορφα εξώφυλλα λαϊκών βιβλίων και φυλλαδίων, από τη τεράστια προσωπική συλλογή του συγγραφέα, γεγονός που ανεβάζει κατά πολύ και την αισθητική αξία του. Παραλείψεις, (κάποιες) ασάφειες και (λιγοστά) λάθη σίγουρα υπάρχουν. Είναι, όμως, τέτοιας ποιότητας και έκτασης η πνευματική εργασία και καταγραφή που έχει γίνει που όποια ατέλεια μόνο ως λεπτομέρεια φαντάζει, αν αναλογιστεί κανείς το μέγεθος της έρευνας και των πληροφοριών που παρέχονται από έναν και μόνο άνθρωπο. Το "Παραλογοτεχνία και Κόμικς" αποτελεί έναν θεμέλιο λίθο και έναν πολύτιμο οδηγό για όλους εμάς, τους ρομαντικούς εραστές του χώρου. Αποτελεί ταυτόχρονα και ένα πολύ όμορφο βιβλίο που προσωπικά με συντροφεύει από τις πρώτες μέρες της κυκλοφορίας του.
Χρήστος Νάστος
Για το blog του CLUB ΦΙΛΩΝ "ΜΙΚΡΟΣ ΣΕΡΙΦΗΣ", 2014
Για τις "ΣΕΛΙΔΕΣ ΝΟΣΤΑΛΓΙΑΣ", 2016
Ο Κυριάκος Κάσσης
Με τη «λογοτεχνία αναψυχής» ή τη «λογοτεχνία φυγής», αυτή τη μεγάλη ειδολογική κατηγορία, όπου οι «ειδικοί» κατατάσσουν τα αστυνομικά, τα κατασκοπευτικά, τα γουέστερν, τα αισθηματικά, τα ερωτικά, τα πορνό αφηγήματα καθώς και τα επιστημονικής φαντασίας, ασχολείται ο Κυριάκος Δ. Κάσσης στη μελέτη του «Ελληνική παραλογοτεχνία και κόμικς». Ποιητής, ζωγράφος, ερευνητής, με σπουδές στα νομικά και στα κινούμενα σχέδια, ο συγγραφέας είναι ο πρώτος ή από τους πρώτους μελετητής του φαινομένου στην Ελλάδα. Συλλέκτης ο ίδιος ενός σημαντικού αριθμού εντύπων (βιβλίων, περιοδικών, φυλλαδίων) που ξεπερνά τα 100.000, έγραψε το 1981 τη μελέτη «Το ελληνικό λαϊκό μυθιστόρημα 1840-1940», το 1982 το «Σωτήρης Χρηστίδης, ο μεγάλος λαϊκός ζωγράφος» και το 1985 το «Η παραλογοτεχνία στην Ελλάδα 1830-1980».
Το μεγάλου σχήματος (21Χ29,5) βιβλίο του, εντυπωσιακά εικονογραφημένο, αποτελεί σημαντική συμβολή στην ανάδειξη της λαϊκής λογοτεχνίας ως είδους με τεράστια απήχηση στο πλατύ αναγνωστικό κοινό. Το χωρίζει σε δύο μέρη. Το πρώτο αποτελείται από τρία κεφάλαια σχετικά με τα είδη της παραλογοτεχνίας και τα κόμικς. Το δεύτερο αναφέρεται στις μελέτες που έχουν γίνει επί του θέματος και περιέχει όλα τα ελληνικά έντυπα τα οποία έχουν δημοσιεύσει παραλογοτεχνικά κείμενα και κόμικς. Μιλώντας για τη «λαϊκή» και τη «δημοτική» λογοτεχνία, ο Κάσσης κάνει διαχωρισμό ανάμεσα σε εκείνη των ανωνύμων δημιουργών και στην άλλη των επωνύμων συγγραφέων που δημοσίευαν τα έργα τους είτε στα περιοδικώς εκδιδόμενα φυλλάδια είτε σε εφημερίδες και περιοδικά υπό μορφήν επιφυλλίδων.
Στη σειρά των φυλλαδίων εντάσσονται ποικίλου περιεχομένου έντυπα. Σε αυτά περιλαμβάνονται τα παιδικά αναγνώσματα του τύπου «Μικρός Ήρωας», «Γκαούρ-Ταρζάν», «Υπεράνθρωπος», «Γκρέκο», αλλά και σειρές αυτοτελών περιπετειών. Την περίοδο 1900-1950 τα λιθογραφημένα εξώφυλλα και το εσωτερικό αυτών των φυλλαδίων είχαν εικονογραφήσει οι Χρηστίδης, Φιλαδελφεύς, Χάουπτ, Αριστεύς, Ζωτιάδης, Σβώλος, Γεράσιμος Γρηγόρης, Μέντης Μποσταντζόγλου και άλλοι καλλιτέχνες, οι οποίοι είχαν ειδικευτεί στο συγκεκριμένο είδος και εργάζονταν με πλήρη απασχόληση.
Οι επιφυλλίδες άρχισαν να δημοσιεύονται στις εφημερίδες της Αθήνας, της επαρχίας και των παροικιών του εξωτερικού (Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη, Αλεξάνδρεια, Νέα Υόρκη και αλλού) από τα μέσα του 19ου αιώνα, τις έγραφαν δε οι επιφανέστεροι συγγραφείς περιπετειωδών ιστοριών: Α. Κυριακός, Η. Οικονομόπουλος, Σ. Χριστοδουλάτος, Κ. Ράδος, Γ. Ασπρέας, Σ. Νικολόπουλος, Φ. Φωτόπουλος, Σ. Ποταμιάνος, Α. Καρώνης, Π. Αργυρός, Ι. Σκουτερόπουλος ως το 1926. (Ο Κάσσης παραλείπει να μνημονεύσει και τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, που και αυτός δημοσίευε σε συνέχειες τα περιπετειώδη του μυθιστορήματα: «Η μετανάστις» δημοσιεύτηκε το 1879 στον «Νεολόγο» της Πόλης, το 1882 «Οι έμποροι των εθνών» και το 1884 «Η γυφτοπούλα» στην Αθήνα).
Τα πρώτα λαϊκά φυλλάδια με ομοιογενές περιεχόμενο ήταν περιλήψεις ή διασκευές πολυσέλιδων μυθιστορημάτων με ήρωες εκ του εξωτερικού: του Ροκαμβόλ, του Σέρλοκ Χολμς, του Νατ Πίνκερτον. Ο πρώτος Έλληνας ήρωας αυτών των σειρών φαίνεται πως ήταν ο αστυνόμος Φον Κολοκοτρώνης (πρόσωπο υπαρκτό, εγγονός του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη), τις περιπέτειες του οποίου έγραφε ο Αριστείδης Κυριακός κατ' απομίμηση των ιστοριών του Χολμς. Ένας από τους πρώτους «παραλογοτέχνες» (θα λέγαμε σήμερα) ήταν ο Ιωάννης Κονδυλάκης που δημοσίευε υπό μορφήν επιφυλλίδας τους «Αθλίους των Αθηνών», μεταφυτεύοντας στη χώρα μας την πλοκή και το μυστήριο των «Αθλίων» του Ουγκό και των «Μυστηρίων του Παρισιού» του Σύη. Κατά τον Κάσση, τα πρώτα κατασκοπευτικά μυθιστορήματα ήταν ο «Μιχαήλ Στρογκόφ» του Βερν και ο «Κατάσκοπος» του Μπουβιέ. Ώς τα πρώτα αναλόγου είδους μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν στην Ελλάδα θεωρεί το «Η σύζυγος του κατάσκοπου ή Κάιζερ» (1918,) του Αριστείδη Κυριακού και τα «Μυστήρια των κατασκόπων» (1931) του Γιώργου Τσουκαλά, έργα που οδήγησαν στα κατοχικά μυθιστορήματα του Γιάννη Β. Ιωαννίδη, του Θανάση Τσόγκα και του Νίκου Μαράκη εκείνα που επηρέασαν τον Στέλιο Ανεμοδουρά στο γράψιμο του «Μικρού Ήρωα». Αλλά και στην περίφημη «Μάσκα» του Απόστολου Μαγγανάρη το 1935, όπως και στα «Διαλεχτά μυθιστορήματα» του Κώστα Βελμύρα την ίδια χρονιά, εμφανίστηκαν αρκετοί Έλληνες ως ήρωες περιπετειών, γραμμένων από ντόπιους συγγραφείς.
Τα κόμικς, οι αλληλοδιάδοχες εικόνες που συνοδεύουν το κείμενο μιας ιστορίας, είναι παλαιότατη μέθοδος αφήγησης. Ο συγγραφέας, αφού υπενθυμίσει ότι η ζωγραφική προηγήθηκε του γραπτού λόγου, πεζού ή έμμετρου, στον ανθρώπινο πολιτισμό, αποκαλύπτει ότι η εξέλιξη των κόμικς ξεκίνησε από τον Μεσαίωνα και την ανάπτυξη της τυπογραφίας. Έχει στα χέρια του μια έκδοση του Αισώπου του 1607, όπου σε κάθε σελίδα του βιβλίου υπάρχει μια εικόνα και από κάτω η λεζάντα-κείμενο του μύθου. Ως γνωστόν, η περίοδος ακμής των κόμικς υπήρξε το διάστημα από το 1935 ως το 1950, ενώ τότε άρχισε η χρυσή εποχή των ευρωπαϊκών κόμικς που κράτησε ως το 1970.
Στην Ελλάδα το είδος έκανε δειλά δειλά την εμφάνισή του τη δεκαετία του 1930, όταν έντυπα όπως «Το περιοδικό μας» δημοσίευαν μονοσέλιδα κόμικς. Από τους πρώτους που ασχολήθηκαν με την εικονογράφηση αυτών των εντύπως ήταν ο Γεράσιμος Γρηγόρης, ο Αλέκος Κοντόπουλος, ο Βύρων Απτόσογλου, ο Θέμος Ανδρεόπουλος, ενώ το 1931 επιχείρησε να γοητεύσει τους Έλληνες η φιγούρα του Μίκυ Μάους μέσα από τις σελίδες ομώνυμου περιοδικού. Ωστόσο, τα κόμικς στη χώρα μας απέκτησαν πολλούς οπαδούς το 1952, όταν εκδόθηκαν από την «Ατλαντίδα» του Πεχλιβανίδη τα περίφημα «Κλασικά Εικονογραφημένα» που είχαν το copyright, ήταν αντιγραφή των αμερικανικών «Classics Illustrated». Εκτός από τις μεταφράσεις των ξένων κειμένων που ήταν περιλήψεις γνωστών λογοτεχνικών έργων, στα «Κλασικά Εικονογραφημένα» παρουσιάστηκαν ελληνικά θέματα: η «Ιλιάδα» και η «Οδύσσεια» του Ομήρου, ο Κολοκοτρώνης, ο Μέγας Αλέξανδρος, ο Θησέας και ο Μινώταυρος, ο Περσέας και η Ανδρομέδα. Τα έγραφαν ο Β. Ρώτας και η Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη και τα εικονογραφούσαν ο Μποστ, ο Γ. Γραμματόπουλος, ο Β. Ζήσης και άλλοι καλλιτέχνες.
Ο επιμελημένος τόμος «Ελληνική παραλογοτεχνία και κόμικς», καρπός μόχθου και αγάπης, είναι ένα χρησιμότατο βιβλίο. Εκδόθηκε από τον Ιχώρ και το Α.Λ.Λ.Ε.Α.Σ. (Αρχείο Λαϊκής Λογογραφίας Εντύπων Αναγνωσμάτων Σημειολογίας) που ίδρυσε το 1980 ο συγγραφέας. Όπως αναγγέλλεται σε αυτόν, θα ακολουθήσουν και άλλοι τόμοι με ομοειδή θέματα, επί παραδείγματι ο «γραφτός» Καραγκιόζης στην Ελλάδα, δηλαδή οι εκδόσεις σε φυλλάδια του ήρωα του θεάτρου σκιών.
Φίλιππος Φιλίππου, ΤΟ ΒΗΜΑ, 14/02/1999
👬1820
