Η… βιβλιογραφία των κόμικς 27: Θέα από ψηλά

Φαντασία και αφήγηση στα κόμικς

Επιμέλεια: Αβραάμ Κάουα και Εύη Σαμπανίκου, Πάνος Κρητικός, Μυρτώ Τσελέντη

Εκδόσεις: Ηλίβατον

Σελίδες: 312

Τιμή: 20,00€

Συλλογικό έργο στο οποίο διερευνάται η σχέση των κόμικς με το φανταστικό σε όλες τις εκφάνσεις του (fantasy, horror, κ.λπ.) και την επιστημονική φαντασία (science fiction) σε όλα τα στάδια και τις μεταμορφώσεις των θεματικών της. Μια σχέση πολύπλευρη αλλά και δομική δεδομένου ότι περισσότερο από το 60% της διεθνούς παραγωγής έντυπων ιστοριών κόμικς κατατάσσεται στο ευρύτερο σύμπαν του φανταστικού και της ε.φ. Ειδικότερα, το βιβλίο περιλαμβάνει 24 επιλεγμένα άρθρα Ελλήνων και ξένων ακαδημαϊκών και ερευνητών με πεδίο αναφοράς τα κόμικς (και όχι μόνο), τα οποία βασίζονται στις αντίστοιχες ανακοινώσεις που έγιναν στο 1ο Διεθνές Συνέδριο Κόμικς με τίτλο: "Αποχρώσεις δύο κόσμων: Κόμικς και (επιστημονική) φαντασία". Το συνέδριο διοργάνωσαν η Ομάδα Ιστορικής και Θεωρητικής Μελέτης των Κόμικς ΙCONOTOPIA (την οποία απαρτίζουν οι επιμελητές) και το Τμήμα Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου και πραγματοποιήθηκε στην Μυτιλήνη, τον Μάιο του 2005. Οι συγγραφείς (δημιουργοί κόμικς, θεωρητικοί της λογοτεχνίας, πολιτισμικοί αναλυτές, ιστορικοί τέχνης, κοινωνιολόγοι, δημοσιογράφοι κ.λπ.), από τα εγκυρότερα ονόματα στην Ελλάδα και το εξωτερικό, συμβάλλουν, αφενός, στη μελέτη του συγκεκριμένου είδους (genre) υπό το πρίσμα σύγχρονων θεωρητικών προσεγγίσεων και, αφετέρου, στην επέκταση της υπάρχουσας θεωρητικής έρευνας σε περιοχές που, με μεγάλη ευκολία, εντάσσονταν στο μεγάλο δοχείο που ακόμη και σήμερα ονομάζουμε -εν μέρει ορθά- "ποπ" ή "ποπ κουλτούρα" χωρίς, ωστόσο, περαιτέρω διευκρινίσεις για την ένταξη αυτή.

Με αφετηρία τις αντιφάσεις του Μοντέρνου, με βασικό θεωρητικό εργαλείο τις Μεταμοντέρνες αναγνώσεις και υπό το πρίσμα της αναλυτικής προσέγγισης των Πολιτισμικών Σπουδών, οι συγγραφείς εστιάζουν σε 4 θεματικούς άξονες: 1. Στην κοσμοθεωρία και κοσμογονία του δημιουργού, μέσα από προσωπικές αφηγήσεις καταξιωμένων δημιουργών κόμικς για τη σχέση τους με τη φαντασία, τη γέννηση και την υλοποίηση της ιδέας αλλά και τη διαδικασία της δημιουργίας (τεχνικές, χρώμα, κ.λπ.) του φανταστικού τους κόσμου (Ενότητα: Δημιουργία). Συγγραφείς: Brian Bolland, Bryan Talbot, Jeff Smith, Γιώργος Κωνσταντίνου, Soloup. 2. Στην ερμηνεία "δύσκολων" σεναριακά, "μανιεριστικών" εικαστικά και πολυεπίπεδων νοηματικά κόμικς, μέσα από μια νέα οπτική και με θεωρητικά εργαλεία που δεν έχουν χρησιμοποιηθεί μέχρι σήμερα (Ενότητα: Ανάγνωση). Συγγραφείς: Βασίλης Πασχάλης (Η μετεγγραφή της επιστημονικής φαντασίας σε comics), Thierry Smolderen (Moebius), Εύη Σαμπανίκου (Chaos, του Philippe Druillet), Θανάσης Πέτρου (O A. Breccia και Οι Μύθοι του Κθούλου, του H.P. Lovecraft), Πάνος Κρητικός (Μαγεία και μαγική ταυτότητα στην Promethea, του Alan Moore), Άγγελος Μαστοράκης (Το Έπος των Μεταβαρόνων, των Jodorowsky-Gimenez), Γιάννης Κουκουλάς (Η Γιορτή των Αθανάτων, του Enki Bilal). 3. Στην ανάδειξη ποικίλων πτυχών (πολιτικών, κοινωνικών, ιδεολογικών, φιλοσοφικών, ηθικών, πολιτισμικών, κ.λπ.) του νοηματικού υπόβαθρου γνωστών σειρών κόμικς, μέσα από την εμβριθέστερη και ακαδημαϊκότερη ανάλυσή τους (Ενότητα: Ανάλυση). Συγγραφείς: Δόμνα Παστουρματζή (Superman και Wonder Woman: φύλο και ιδεολογία), Αβραάμ Κάουα (ανταλλαγές δεδομένων μεταξύ κόμικς και πραγματικότητας), Θοδωρής Χιώτης (The Filth), Λήδα Τσενέ (Ηθικά διλήμματα στη δημοσιογραφία υπό το πρίσμα των κόμικς), Ειρήνη Στάθη (Η μυστηριώδης φλόγα της βασίλισσας Λοάνα [του Umberto Eco] και Ο Fellini στον κόσμο του φανταστικού και των κόμικς). 4. Στην αλληλεπίδραση των κόμικς με συγγενείς χώρους όπως τα παιδικά κόμικς, τα manga, ο κινηματογράφος, οι εικαστικές τέχνες καθώς και ορισμένες νέες τεχνολογίες (animation και videogames) (Ενότητα: Αντανάκλαση). Συγγραφείς: Μαριάννα Μίσσιου (Αστερίξ, Λούκυ Λουκ, Ιζνογκούντ: φαντασία και πραγματικότητα), Μυρτώ Τσελέντη (Τα manga επιστημονικής φαντασίας), Αναστασία Δημητρά (Comics και Animation), Ian Barkataki (Comics και Videogames), Adam Roberts (Η κινηματογραφική τριλογία του Matrix), Απόστολος Κουμουρτζής & Γιώργος Μελάς (H.R. Giger). Την κατατοπιστική εισαγωγή έχει γράψει ο Γ. Κουκουλάς ενώ περιέχεται και παράρτημα με τις ελληνικές εκδόσεις ξενόγλωσσων κόμικς από το 2005 και μετά. Στα μεστά και διεισδυτικά κείμενα του τόμου, ακαδημαϊκοί και φαν, ειδικοί και μη, μυημένοι και αμύητοι, θα βρουν νέες αναγνώσεις και αναλύσεις πολύ γνωστών κόμικς και graphic novels, που συνιστούν πρωτότυπο θεωρητικό λόγο και προάγουν την -ελάχιστη έως μηδενική- σχετική έρευνα στα ελληνικά. Θα βρουν επίσης ερεθίσματα και θεωρητικά εργαλεία για να εμβαθύνουν στον κόσμο της 9ης τέχνης, ανακαλύπτοντας περισσότερα επίπεδα ανάγνωσης των κόμικς, τα οποία καταρρίπτουν την αντίληψη ότι αποτελούν ευτελή και εύπεπτα αναγνώσματα. Ένα βιβλίο θεωρητικής και ιστορικής μελέτης των κόμικς που απευθύνεται σε ένα πραγματικά ευρύ κοινό.

"Το να θριαμβολογήσουμε για την κυκλοφορία ενός βιβλίου που συλλέγει κάποιες ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες και καλοδιατυπωμένες απόψεις γύρω από τα comics δεν ταιριάζει στην εποχή μας. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν πολλά βιβλία στη διεθνή βιβλιογραφία με κάθε είδους διαφορετικές προσεγγίσεις της Τέχνης που αγαπάμε. Βιβλία που έχουν να κάνουν με δημιουργούς και αποτίμηση του έργου τους ή με κινήματα και τάσεις που σημάδεψαν το Μέσο. Με συλλογές άρθρων για γνωστά comics αλλά και για άλλα σχεδόν άγνωστα που είχαν σημαντική επίδραση στο έργο των επερχόμενων δημιουργών. Βιβλία που απευθύνονται σε νέους αναγνώστες που προσπαθούν να προσεγγίσουν μια άγνωστη για αυτούς Τέχνη ή βιβλία με ξεκάθαρα ακαδημαϊκό χαρακτήρα που προσπαθούν να προσεγγίσουν με νέους τρόπους το έργο σημαντικών (ή μη) δημιουργών αλλά και το ίδιο το Μέσο.

Ευτυχώς, λοιπόν, δε ζούμε (ή τουλάχιστον πιστεύω πως δε ζούμε) με συμπλέγματα κατωτερότητας σε έναν κόσμο όπου αγωνιούμε για την “αναγνώριση” των comics από “σοβαρούς” ακαδημαϊκούς ή καλλιτεχνικούς κύκλους, αλλά μπορούμε να τη θεωρούμε ως δεδομένη και να βλέπουμε την κυκλοφορία κάθε είδους μελετών, άρθρων, βιβλίων σαν φυσικό αποτέλεσμα της ύπαρξης του Μέσου στα πλαίσια του κόσμου μας. Έτσι η κυκλοφορία ενός βιβλίου με έναν αρκετά ακαδημαϊκό αέρα δεν αποτελεί από μόνη της αφορμή για πανηγυρισμούς, αλλά μια ενδιαφέρουσα έκδοση που διεκδικεί την προσοχή μας.

Από την άλλη βέβαια, δε μπορεί κανείς να ισχυριστεί πως οι ουσιαστικές και καινοτόμες ανοιχτές συζητήσεις γύρω από τα comics, αλλά και οι κυκλοφορίες βιβλίων με ενδιαφέρουσες προσεγγίσεις και τοποθετήσεις αποτελούν συχνό φαινόμενο στη χώρα μας. Για αυτό και η κυκλοφορία της συλλογής δοκιμίων με επίκεντρο τα comics και τίτλο ΘΕΑ ΑΠΟ ΨΗΛΑ έχει ιδιαίτερη σημασία για το χώρο των comics στην Ελλάδα. Ακόμα βέβαια μεγαλύτερη είναι η σημασία του, αν αναλογιστούμε πως αποτελεί τα πρακτικά του 2ο Συνεδρίου Κόμικς με τίτλο ΑΠΟΧΡΩΣΕΙΣ ΔΥΟ ΚΟΣΜΩΝ: ΚΟΜΙΚΣ ΚΑΙ [ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ] ΦΑΝΤΑΣΙΑ, που πραγματοποιήθηκε στη Μυτιλήνη το Μάιο του 2005 από την ομάδα ιστορικής και θεωρητικής μελέτης των κόμικς, Iconotopia, σε συνεργασία με το Τμήμα Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Είναι μάλλον δύσκολο να υπερτονίσω το πόσο σημαντική θεωρώ τη συμβολή της Iconotopia και των Συνεδρίων Κόμικς στον τρόπο με τον οποίο εξελίχθηκαν τα comics στην Ελλάδα.

Τον τόμο ανοίγει μια εισαγωγή του Γιάννη Κουκουλά και αμέσως μετά ακολουθεί η ενότητα ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ που περιέχει και τα κείμενα των καλεσμένων του Συνεδρίου Jeff Smith, Bryan Talbot και Brian Bolland, οι οποίοι μιλούν για τις δουλειές τους, τις εμπειρίες τους, αλλά και για την ίδια τη διαδικασία της δημιουργίας. Την ενότητα συμπληρώνουν δύο κείμενα Ελλήνων δημιουργών, του Γιώργου Κωνσταντίνου και του Soloup που καταθέτουν τις δικές τους απόψεις.

Η δεύτερη ενότητα είναι αφιερωμένη στην ΑΝΑΓΝΩΣΗ και σε αυτή θα βρούμε κείμενα όπως αυτό του Καθηγητή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Βασίλη Πασχάλη, για τη μετεγγραφή της Επιστημονικής Φαντασίας σε comics, αλλά και του προέδρου του τμήματος comics στη σχολή Καλών Τεχνών της Angouleme, Thierry Smolderen, για τον Moebius. Στην ίδια ενότητα θα βρείτε κάποιες νέες και ενδιαφέρουσες προσεγγίσεις-αναγνώσεις: η Εύη Σαμπανίκου (επίκουρη Καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου και μέλος της Iconotopia) εμβαθύνει στο CHAOS του Druillet, ο Θανάσης Πέτρου γράφει για το ΟΙ ΜΥΘΟΙ ΤΟΥ ΚΘΟΥΛΟΥ του Alberto Breccia, ο Πάνος Κρητικός (Iconotopia, Ένατη Διάσταση) για το PROMETHEA των Alan Moore και J.H Williams III, ο Άγγελος Μαστοράκης για ΤΟ ΕΠΟΣ ΤΩΝ ΜΕΤΑΒΑΡΟΝΩΝ και ο Γιάννης Κουκουλάς για τη ΓΙΟΡΤΗ ΤΩΝ ΑΘΑΝΑΤΩΝ του Bilal.

Στην επόμενη ενότητα επιχειρούνται κάποιες διεξοδικές αναλύσεις με σημεία εφόρμησης κάποια comics. Την αρχή κάνει η αναπληρώτρια καθηγήτρια του ΑΠΘ, Δόμνα Παστουρματζή, με ένα ιδιαίτερα εκτενές κείμενο που με αφετηρία τον Superman και τη Wonder Woman μιλά για τον τρόπο που φύλο και ιδεολογία λειτουργούν στα αμερικάνικα comics. O Αβραάμ Κάουα συμμετέχει με ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον κείμενο για τον τρόπο που τα comics αλληλεπιδρούν με την πραγματικότητα και παίζουν με έννοιες όπως αυτές της μνήμης της ταυτότητας και της πραγματικότητας σε συγκεκριμένα παραδείγματα. Ο (παλιός συνεργάτης του Comicdom) Θοδωρής Χιώτης εμβαθύνει στο THE FILTH, αναλύοντας έννοιες δύσκολες όπως η ηθική και η συνείδηση. Η υπέροχη Λήδα Τσενέ γράφει για ηθικά διλήμματα δημοσιογράφων μέσα από παραδείγματα από comics, ενώ η επίκουρος καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αιγαίου, Ειρήνη Στάθη, μιλά για τη σχέση του Frederico Fellini με τα comics και κάνει κάποιες ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις με αφορμή το βιβλίο του Umberto Eco, Η ΜΥΣΤΗΡΙΩΔΗΣ ΦΛΟΓΑ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΙΣΣΑΣ ΛΟΑΝΑ.

Στην τέταρτη και τελευταία ενότητα του βιβλίου, τις ΑΝΤΑΝΑΚΛΑΣΕΙΣ, η Μαριάννα Μίσιου γράφει τους Αστερίξ, Λούκυ Λουκ και Ιζνογκούντ, η δική μας (αλλά και μέλος της Iconotopia) Μυρτώ Τσελέντη ρίχνει μια σύντομη ματιά σε manga επιστημονικής φαντασίας και η Αναστασία Δημητρά αναζητά τους τρόπους με τους οποίους τα comics επηρέασαν το animation. Επιπλέον, ο Ian Barkataki γράφει για κάποια από τα πιο πρώιμα videogames με ήρωες χαρακτήρες comics, ο καθηγητής στο Royal Holloway University του Λονδίνου, Adam Roberts, αναλύει την τριλογία του MATRIX, ενώ οι Απόστολος Κουμουρτζής και Γιώργος Μελάς αναφέρονται στις σχέσεις του H.R Giger με τα comics.

Χωρίς να παραγνωρίζω τη σημασία που έχει η κυκλοφορία του ΘΕΑ ΑΠΟ ΨΗΛΑ στη χώρα μας, νομίζω πως οφείλουμε να σταθούμε απέναντι στο βιβλίο και να το δούμε και να το κρίνουμε σαν μια από τις εκδόσεις που κυκλοφορούν παγκόσμια σχετικά με τα comics. Μιλώντας, λοιπόν, σε αυτό το πλαίσιο ομολογώ πως δεν βρήκα όλα τα κείμενα εξίσου ενδιαφέροντα και πως σίγουρα μπορεί να βρει κανείς πιο φιλόδοξα, ολοκληρωμένα ή κατατοπιστικά βιβλία στη διεθνή βιβλιογραφία. Το ΘΕΑ ΑΠΟ ΨΗΛΑ είναι, όμως, σε κάθε περίπτωση μια πολύ όμορφη και προσεγμένη έκδοση που στέκεται πολύ καλά και που φιλοξενεί κάποια ιδιαίτερα ενδιαφέροντα άρθρα από ανθρώπους που και τον χώρο γνωρίζουν καλά και που σίγουρα έχουν κάτι να πουν".

Αριστείδης Κώτσης, για το http://www.comicdom.gr