Η συγγραφή σκοράρει

Του Παναγιώτη Κάπου

Με αφορμή το Euro που ξεκίνησε και την αλληλεπίδραση λογοτεχνίας-ποδοσφαίρου.

Είχε δημοσιευθεί με αφορμή το Παγκόσμιο Κύπελλο ποδοσφαίρου. Πόσο γρήγορα πέρασαν δύο χρόνια;

Τι κοινό έχουν οι Albert Camus, Arthur Conan Doyle, Nick Hornby, Νίκος Εγγονόπουλος, Θωμάς Κοροβίνης, David Peace, Jason Cowley, Manuel Vazquez Montalban, Μανόλης Αναγνωστάκης, John Grisham, Joe McGinis, John King, Peter Handke, Νίκος Καρούζος, Vladimir Nabokov, Orhan Pamuk, Eduardo Galeano, Θανάσης Σκρουμπέλος, Pier Paolo Pasolini, και μια πραγματικά ατελείωτη λίστα από συγγραφείς διαφορετικών εποχών, εθνοτήτων, λογοτεχνικών ρευμάτων και απήχησης; Μα φυσικά, το ποδόσφαιρο!

Άλλοι έχουν παίξει μπάλα ή έχουν φορέσει το κασκόλ του οπαδού υποστηρίζοντας με θέρμη τις ομάδες τους ή έχουν μελετήσει το φαινόμενο του ποδοσφαίρου. Άλλοι έχουν εκφράσει μέσω της συγγραφικής πένας τον θαυμασμό τους σε παίκτες και ομάδες ενώ με αφορμή την ποδοσφαιρική ορολογία διαχέουν τα συγγραφικά μηνύματά τους ή έχουν χτίσει το λογοτεχνικό τους έργο με θεμέλιο το ποδοσφαιρικό σύμπαν. Από την άλλη, υπάρχουν άπειρα δοκίμια και μελέτες που πραγματεύονται το φαινόμενο του ποδοσφαίρου γραμμένα από λογοτέχνες, επιστήμονες, δημοσιογράφους. Όμως, το ενδιαφέρον μας θα εστιαστεί στη σχέση του ποδοσφαίρου με τη μυθοπλασία και τη λογοτεχνία γενικότερα.

Παγκοσμίως, το πιο γνωστό παράδειγμα συγγραφέα που έπαιξε ποδόσφαιρο είναι αυτό του νομπελίστα Albert Camus, ο οποίος ήταν τερματοφύλακας στην ποδοσφαιρική ομάδα του πανεπιστημίου στο Αλγέρι. Μια θέση που φαίνεται ότι μάλλον ταιριάζει στη συγγραφική ψυχοσύνθεση καθώς αποτέλεσε την αγαπημένη πολλών λογοτεχνών και μάλλον όχι τυχαία. Ο τερματοφύλακας καταλαμβάνει την πιο μοναχική θέση στο γήπεδο υποδηλώνοντας, ενδεχομένως, τη μοναχικότητα της συγγραφής. Επίσης, παρατηρεί και διαβάζει τον αγώνα, επεμβαίνοντας σε καίριες περιπτώσεις, όπως ένας συγγραφέας παρατηρεί τη ζωή και εμπνέεται από αυτή.

Πέρα από την αναλογία αυτή, θα έλεγα ότι το ποδόσφαιρο και η λογοτεχνία έχουν πολλά κοινά καθώς θα μπορούσαν να γίνουν πολλαπλοί παραλληλισμοί. Αλήθεια, έχετε ποτέ σκεφτεί τον συσχετισμό της στρογγυλής θεάς με την πένα και του γηπέδου με το χαρτί ως τα δομικά υλικά της κάθε διαδικασίας ή των ποδοσφαιρικών ειδώλων με τους αστέρες της λογοτεχνίας, της ηδονής του γκολ με την ευεξία που προσφέρει μια καλή ιστορία, της αγωνίας πριν από το πέναλτι με την αγωνία που δημιουργεί μια σκηνή; Επίσης, την αναλογία του φίλαθλου με τον αναγνώστη καθώς και οι δύο υποστηρίζουν, παρακολουθούν, φανατίζονται και βιώνουν συναισθηματικές εξάρσεις ή των γκελ της μπάλας με την ανατροπή μιας υπόθεσης, του ρυθμού ενός αγώνα με αυτόν ενός κειμένου, των περίτεχνων ενεργειών ενός ποδοσφαιριστή με τα συγγραφικά τεχνάσματα, της ύπαρξης ή όχι ποδοσφαιρικού και συγγραφικού ταλέντου, της φουρνιάς ταλαντούχων ποδοσφαιριστών με τις λογοτεχνικές γενιές που άφησαν ένα σημαντικό αποτύπωμα; Ακόμα τον παραλληλισμό της ποδοσφαιρικής πειθαρχίας και προπόνησης με τη συγγραφική τριβή και εντατική προσπάθεια, της σημασίας του ανήκειν και του διαμοιρασμού κοινών ενδιαφερόντων όπως συμβαίνει με τους συνδέσμους φιλάθλων και τις λέσχες ανάγνωσης ή της ανόδου και της παρακμής των παιχτών, όπως γίνεται με τους λογοτεχνικούς ήρωες και συγγραφείς; Τέλος, ακόμα και τα οπαδικά συνθήματα που πολλές φορές δημιουργούν ρίμες μπορούν να ενταχθούν στο σκεπτικό αυτό.

Με άλλα λόγια το ποδόσφαιρο και η λογοτεχνία σχετίζονται πρωτίστως με συναισθήματα και καταστάσεις που επηρεάζουν τόσο τους συντελεστές: παίχτες και συγγραφείς όσο και τους αποδέκτες: φιλάθλους και αναγνώστες. Έτσι, η χαρά του παιχνιδιού και της ανάγνωσης, η ένταση του απρόβλεπτου, η εμπλοκή, η συγκίνηση, το πάθος, η αγωνία, η προσμονή, η εκτόνωση που μπορούν να δημιουργήσουν αυτά τα εκ πρώτης όψεως ετερόκλητα κοινωνικά φαινόμενα, οδηγούν σε μια κοινή συνισταμένη: την απόδραση από την καθημερινότητα αλλά και τον έντονο κοινωνικό αντίκτυπο που ενέχουν ποδόσφαιρο και λογοτεχνία.

Η αλληλεπιδραστική αυτή σχέση μπορεί να εντοπιστεί ακόμα και στην εκπαιδευτική διαδικασία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο πρωτοποριακός τρόπος διδασκαλίας της λογοτεχνίας στα παιδιά με εργαλείο διδαχής το ποδόσφαιρο. Έτσι, σύμφωνα με το μοντέλο του AJ Juliani η διδασκαλία της λογοτεχνίας μπορεί να χωριστεί σε τρία βασικά σκέλη: α) πριν το παιχνίδι (πριν την ανάγνωση) όπου γίνεται μια αναφορά στο πλαίσιο του παιχνιδιού ή του κειμένου, β) κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού (ανάγνωση του βιβλίου) με εκφωνητές τους δασκάλους οι οποίοι σχολιάζουν και αναλύουν το κείμενο και γ) μετά το παιχνίδι (μετά την ανάγνωση) όπου ο λόγος δίνεται κυρίως στους αναγνώστες για να καταθέσουν σχόλια και προβληματισμούς συζητώντας μεταξύ τους.

Επιπρόσθετα, η σχέση ποδοσφαίρου και λογοτεχνίας αποτυπώνεται εμφατικά και σε ένα πρωτότυπο εγχείρημα που ξεκινά με αφορμή το φετινό Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου. Θα διεξαχθεί, λοιπόν, παράλληλα με τους αγώνες ένα Παγκόσμιο Κύπελλο Λογοτεχνίας με τη συμμετοχή αντιπροσωπευτικών βιβλίων και από τις 32 χώρες που συμμετέχουν σ’ αυτό το ποδοσφαιρικό γεγονός. Μάλιστα, στο «πρώτο λογοτεχνικό ματς» η χώρα μας «παίζει» με την Ακτή Ελεφαντοστού με εκπρόσωπό μας την Αμάντα Μιχαλοπούλου και το βιβλίο “Γιατί σκότωσα την καλύτερή μου φίλη” (Why I Killed My Best Friend).

Ποδόσφαιρο και λογοτεχνία, λοιπόν, αποτελούν δύο βασικούς τρόπους για τη διαφυγή από την καθημερινότητα, μιλάνε μια παγκόσμια γλώσσα ανεξάρτητα από την πολιτική, κοινωνική και οικονομική αναφορά των ανθρώπων, μπορούν με τις σωστές προϋποθέσεις να ενώνουν ανθρώπους και να γεφυρώνουν κάθε λογής χάσματα, ενώ αποτυπώνουν την ανεξάντλητη παλέτα των ανθρώπινων συναισθημάτων, τις φωτεινές αλλά και σκοτεινές πλευρές της ανθρώπινης φύσης. Η συνδυασμένη μαγεία αυτών των δύο φαινομενικά αντίθετων κόσμων μπορεί να εμπλέξει ένα ετερόκλητο κοινό, να καλλιεργήσει τη φιλαναγνωσία αλλά και την αθλητική παιδεία, καταρρίπτοντας τα στερεότυπα που υποστηρίζουν ότι φίλαθλοι ή οι οπαδοί δεν διαβάζουν και οι συγγραφείς αποστρέφονται το ποδόσφαιρο. Σίγουρα, το ποδόσφαιρο είναι κάτι περισσότερο από έντεκα μανιασμένους που κυνηγάνε μια μπάλα όπως και η συγγραφή δεν αποτελεί το καταφύγιο για μοναχικούς, δύστροπους και απομονωμένους ανθρώπους καθώς ο κόσμος των γραμμάτων διαχρονικά έλκεται και εμπνέεται από τον βασιλιά των σπορ.

Το ποδόσφαιρο και η λογοτεχνία εκφράζουν το καθένα με τον τρόπο τους την ίδια τη ζωή με τις ατέλειες και τις τελειότητές της. Ένα συναρπαστικό ποδοσφαιρικό παιχνίδι μπορεί να λειτουργήσει όπως μια εξαιρετική ιστορία: να δημιουργήσει μοναδικά συναισθήματα στον φίλαθλο ή τον αναγνώστη, συναισθήματα διαχρονικά και πανανθρώπινα. Και αυτό από μόνο του είναι ανεκτίμητο. Επομένως, το ποδόσφαιρο όπως και η λογοτεχνία είναι δύο παιχνίδια που παίζονται με μια μπάλα και με λέξεις αντίστοιχα ενώ η αλληλεπίδρασή τους μπορεί να ωφελήσει πολλαπλά συντελεστές και αποδέκτες καθώς από τη στιγμή που το ποδόσφαιρο δίνει πάσα στη συγγραφή αυτή μπορεί να… σκοράρει!

Πηγές:

O πρωτοποριακός τρόπος διδασκαλίας της λογοτεχνίας

Παγκόσμιο Κύπελλο Λογοτεχνίας

«Πρώτο λογοτεχνικό ματς»